Steve McCurry, de fotograaf achter 'the Afghan Girl'

Door Asmay gepubliceerd in Ondernemen en werk

Wie kent de foto niet, het Afghaanse Meisje met de indringende groene ogen. De foto werd in 1984 door Steve McCurry gemaakt in een vluchtelingenkamp voor Afghanen in Pakistan.

In juni 1985 verscheen de foto op de omslag van het blad National Geographic en werd tegelijk het symbool van het droevige lot van de Afghaanse burgers, op de vlucht voor de (toenmalige) Russische bezetting.

Wie is Steve McCurry?

Steve McCurry werd in 1950 geboren in Philadelphia, de Verenigde Staten. Hij studeerde aanvankelijk cinematografie aan de Pennsylvania State University, maar studeerde in 1974 (cum laude) af in theaterkunst. Tijdens zijn studie raakte hij echter volledig in de ban van de fotografie door de foto's die hij destijds al maakte voor de universiteitskrant.

McCurry startte zijn fotoloopbaan bij de krant 'Today's Post', maar na twee jaar had hij het daar wel gezien. Hij vertrok als freelancer naar India.

India en de ontwikkeling van een eigen stijl

Boven: Kashmir, India: verliefd paar en een bloemenverkoper.

In India leerde hij vooral geduld. Hierover zei hij zelf:
"If you wait people will forget your camera and the soul will drift up into view."
(Vrij vertaald: Als je wacht, zullen mensen je camera vergeten en de ziel zal bovendrijven en in beeld komen.)

Daarnaast leerde hij om op een andere manier te kijken naar mensen en hun omgeving.

Links: Rajasthan, India.

Steeds meer ontwikkelde hij zijn specifieke stijl, die wordt gekenmerkt door enerzijds een schitterend gevoel voor kleuren en compositie, en anderzijds door compassie en respect voor de mens(en) in zijn foto's.

Afghanistan, de Russische bezetting

Rechtsboven: Afghanistan, de weg naar Jalalabad.

McCurry vertrok begin jaren 80 van de 20e eeuw naar Afghanistan. De Sovjet-Unie was het land binnengevallen om een communistische regering in Kaboel in het zadel te helpen en het verzet van de opstandige Moedjahedien (zoals de Taliban zich toen nog noemde) te onderdrukken. Afghanistan was voor Westerlingen een gesloten land: de Russen dulden geen pottenkijkers en de Moedjahedien geen vreemdelingen.

McCurry vermomde zich in inheemse kleding. Zijn fotorolletjes naaide hij in de zomen van zijn jas. Met de hulp van Afghaanse gidsen en burgers kon hij zich redelijk vrij door het land bewegen en aldus met zijn foto's als een van de eersten verslag doen van het verloop van deze Russische bezetting (1979-1989).

Tijdens één van zijn reizen door en rond het gebied, belandde hij in 1984 in het Nasir Bagh-opvangkamp voor Afghaanse vluchtelingen, bij Pesjawar in het noordwesten van Pakistan. Hoewel het normaal gesproken om religieuze en culturele redenen vrijwel onmogelijk was gebleken om Afghaanse vrouwen te fotograferen, zag McCurry zijn kans schoon bij een klasje met Afghaanse meisjes.

Hier maakte hij vele foto's, waaronder één van een meisje met indringende groene ogen.
Het zou de meest beroemde foto worden, die McCurry tot op heden heeft gemaakt.

In juni 1985 sierde de foto de voorkant van National Geographic. De foto van 'the Afghan Girl' kreeg uiteindelijk zelfs het predicaat de meest herkende foto in de geschiedenis van het National Geographic magazine te zijn.

McCurry's fotoreportages over het lot van de Afghanen vielen destijds trouwens alom in de prijzen en zo ontving hij bijvoorbeeld de Robert Capa Gold Medal, een prijs voor fotografen, die bijzondere moed en initiatief hebben getoond in de beoefening van hun beroep. Het was de start van een bewogen en gelauwerde carrière als oorlogsfotograaf.

Steve McCurry - carrière als oorlogsfotograaf

McCurry heeft na zijn tijd in India altijd een voorliefde voor Azië gehouden. En omdat er ook in Azië en omstreken geen gebrek was aan gewapend conflict, heeft hij als oorlogsfotograaf o.a. reportages gemaakt van de oorlog tussen Iran en Irak (1980-1988), de burgeroorlog in Libanon (1975-1991), de burgeroorlog in Cambodja en aansluitend de Vietnamese bezetting (1970-1991), de Islamitische opstand in de Filippijnen (1969-heden), de Eerste Golfoorlog (1991) en de burgeroorlog in Afghanistan (1992-1996).

Brandende olievelden in Koeweit in 1991.

Steve McCurry's zoektocht naar 'the Afghan Girl'

Toen McCurry in 1984 de foto van het Afghaanse Meisje maakte, wist hij niet wie zij was. Taalproblemen enerzijds en religieuze beperkingen in de communicatie met vrouwen anderzijds belemmerden een gewone introductie. Jarenlang probeerde hij te achterhalen wat er van het meisje geworden was, echter zonder resultaat. Afghanistan was een gesloten land, zeker voor Westerlingen, en dat duurde tot na de val van het Taliban-regime en de Amerikaanse inval in Afghanistan in oktober 2001.

In januari 2002 reisde een team van National Geographic af naar Pakistan en Afghanistan voor deze speciale speurtocht. Men had gehoord, dat het Nasir Bagh-vluchtelingenkamp zou worden opgeheven en men hoopte toch nog het meisje zelf of andere bewoners, die haar kenden, te kunnen spreken.

Toen de Amerikaanse ploeg met het onderzoek begon, werden zij overspoeld door vrouwen, die claimden het gezochte meisje te zijn, en door mannen, die claimden met het meisje getrouwd te zijn (geweest).

Links: ander Afghaans meisje in vluchtelingenkamp.

Het duurde nog diverse maanden voordat men de echte 'Afghan Girl' had gevonden in de afgelegen bergstreek in Afghanistan. Aan de hand van een irisvergelijking met de beroemde foto werd haar identiteit definitief vastgesteld.

Wie is 'the Afghan Girl'?

Het befaamde Afghaanse meisje, dat in 1984 ongeveer 13 jaar oud was, heet Sharbat Gula. Zij werd geboren in een klein en afgelegen dorp in de heuvels van Tora Bora, in het Oosten van Afghanistan. Haar ouders werden begin jaren 80 van de 20e eeuw gedood tijdens een aanval op het dorp door Russische gevechtshelikopters. Wat er overbleef van haar familie vluchtte te voet over de bergen en over de grens naar Pakistan, waar zij terecht kwamen in het Nasir Bagh-vluchtelingenkamp. In het kamp ging Sharbat naar het informele kampschooltje, waar zij in 1984 door McCurry op de gevoelige plaat werd vastgelegd.

Terug naar Afghanistan

Eind jaren 80 van de 20e eeuw trouwde Sharbat met Rahmat Gul. In 1992 keerden zij terug naar Afghanistan en vestigden zich weer in het heuvelgebied van Tora Bora.

Sharbat kreeg drie dochters (Robina, Zahida en Alia). Een vierde dochter stierf op jonge leeftijd. Sharbats grootste wens voor haar dochters was, dat zij een normale schoolopleiding zouden krijgen. Iets, dat zijzelf niet of nauwelijks heeft gehad; Sharbat kan net haar eigen naam schrijven, maar niet meer dan dat.

Sharbat, in 2002 ongeveer 30 jaar oud, herinnerde zich het maken van de foto nog goed, maar het resultaat had zij nooit gezien. Van de enorme impact, die haar portret in de Westerse wereld had teweeg gebracht, was zij zich volledig onbewust.

Rechts: Sharbat in 2002.

Nieuwe foto en documentaire

Na discrete onderhandelingen met haar echtgenoot, mocht McCurry opnieuw een foto van Sharbat maken. National Geographic had in april 2002 opnieuw een foto van de 'Afghan Girl' op de omslag en haar levensverhaal in het hoofdartikel. Van de zoektocht door Pakistan en Afghanistan werd een mooie TV-documentaire gemaakt, die ook in 2002 werd uitgezonden. Er is tevens een stichting opgericht ('Afghan Girls Fund'), waarvan de fondsen ten goede komen aan de scholing van Afghaanse meisjes.

Steve McCurry: fotograaf of kunstenaar?

McCurry's gevoel voor kleuren en compositie maken zijn foto's, in mijn ogen, tot ware kunstwerken. Ingetogen, respectvol, zonder oordeel vastgelegd, maar tegelijk de kijker prikkelend om te willen weten hoe het verder is gegaan met de onderwerpen. Sommige van zijn portretten doen mij, door het licht- en schaduwspel, zelfs een beetje denken aan schilderijen van oude meesters als Rembrandt.

Wat in zijn werk vooral opvalt is, dat hij, naast de oorlogsimpressies en het landschap, vooral de nadruk legt op de mens in het geheel. De gevolgen, van hetgeen zich in de omgeving afspeelt, zijn in zijn foto's dan ook af te lezen aan de uitdrukkingen van de gezichten, of de houdingen van zijn onderwerpen.

Hij zei daarover zelf:

"Most of my images are grounded in people. I look for the unguarded moment, the essential soul peeking out, experience etched on a person’s face. I try to convey what it is like to be that person, a person caught in a broader landscape, that you could call the human condition."

(Vrij vertaald: Het merendeel van mijn foto's is gebaseerd op mensen. Ik wacht op een onbewaakt moment, wanneer de essentie van de ziel er even doorheen schijnt, de ervaringen geëtst op iemands gezicht. Ik probeer door te geven hoe het is om die persoon te zijn, gevangen in een ruimer landschap, dat je de menselijke conditie zou kunnen noemen.)

Tot slot

In de laatste vier decennia heeft McCurry ontelbare foto's genomen van gewone mensen, arme burgers en kinderen in de brandhaarden en uithoeken van de wereld.

Links: Inle-meer, Myanmar/Birma.

Niet alleen in Azië en het Midden-Oosten, maar ook in Noord- en Zuid-Amerika, Afrika en Europa. Beroemd zijn ook zijn foto's van de Aanslag op de Twin Towers (11 september 2001). Zijn portfolio bevat vele honderdduizenden foto's en is dan ook gigantisch.

McCurry is vandaag de dag een van de meest bekende nieuwsfotografen ter wereld.

Links: Weligama, Sri Lanka.

Hij heeft inmiddels wereldwijd zo'n beetje alle prestigieuze fotografieprijzen gewonnen die er te vinden zijn, waaronder diverse keren de Photographer of the Year en viermaal een eerste prijs bij de World Press Photo-wedstrijd. Zijn werk is en wordt veelvuldig en wereldwijd gepubliceerd in allerlei tijdschriften en magazines. Zo levert hij bijvoorbeeld nog steeds regelmatig een bijdrage aan de magazines van National Geographic en brengt hij daarnaast regelmatig boeken uit van zijn mooiste foto's.

Steve McCurry, in mijn ogen een gedreven man, een opmerkelijk fotograaf en een begenadigd kunstenaar.