Mythologie uit vervlogen tijden - De Etruskische oppergod Tinia

Door ZiaRia gepubliceerd in Mythen sagen en legenden

De stad Rome maakte tussen 650 en 510 voor onze jaartelling deel uit van het Etruskische koninkrijk. In die tijd maakten de Romeinen ook kennis met de god van de storm Tinia, die aanvankelijk de plaats innam van oppergod Jupiter. Aangezien Tinia als alziend werd beschouwd en de grenzen zou bewaken, vonden velen hem de ideale god voor de toen nog kwetsbare stad Rome.

Tinia was de Romeins-Etruskische versie van de Griekse god Zeus. De Etrusken vereerden hem als de oppergod Tinia, die ook wel Tin werd genoemd. Hij leefde in de noordelijke hemel en was – net als zijn Griekse en Romeinse tegenhangers – een weergod, die heftige stormen kon ontketenen en machtige bliksemschichten in de hemel kon loslaten.

Opkomst en ondergang van de Etrusken in Italië

Het Etruskische volk leefde gedurende enkele eeuwen in Midden-Italië en wel in het gebied tussen de rivieren de Arno (in Florence) en de Tiber (in Rome). Als afgeleide van hun Latijnse naam Tusci werd hun aanvankelijk leefgebied later Toscane genoemd.

Volgens de Griekse schrijver Herodotos waren de Etrusken in de 9e eeuw voor onze jaartelling vanuit Lydië (een koninkrijk in wat nu West-Turkije is) in kleine groepen over zee naar Midden-Italië getrokken. Zij stichtten verschillende steden langs de kust en breidden hun heerschappij allengs uit naar Umbrië en Latium (met de stad Rome). In de 6e eeuw voor onze jaartelling hadden zij ook Campania (de streek rond Napels) bezet en stichtten zij kolonies rond Bologna en Milaan.

De Etruskische beschaving kende een bloei van de 7e tot de 5e eeuw voor onze jaartelling en kan als de eerste grote beschaving in Italië worden gezien. De Etrusken gelden nog steeds als één van de hoogst ontwikkelde volkeren van de oudheid.

Rome werd 150 jaar lang door Etruskische koningen geregeerd en ontwikkelde zich sterk onder de Etruskische culturele invloed. De Romeinen hebben bijvoorbeeld het schrift, de manier van stedenbouw en de religie voor een groot deel te danken aan de Etrusken.

Links: voorbeeld van Etruskische kunst.

Echter, er kwam toenemend verzet van de Grieken en de Romeinen tegen de Etruskische overmacht. Nadat de Etruskische vloot bij Cumae werd verslagen (474 voor Chr.), gaven zij Campania prijs. Maar ook in de rest van hun rijk ging het bergafwaarts met hun invloed. In de Po-vlakte hadden zij te lijden van invallende Galliërs, terwijl in het zuiden de opstandige Romeinen steeds verder opdrongen. In de 3e eeuw voor onze jaartelling werden de Etrusken uiteindelijk verslagen en werd hun machtspositie overgenomen door de Romeinen.

Etruskische godenwereld

De Etruskische religie is nogal aan verandering onderhevig geweest. Zo zouden zij in het begin van hun machtsperiode veel van de Griekse godenwereld hebben overgenomen. Toen zij zich echter in Midden-Italië vestigden, werden ook een aantal van de oude, daar vereerde goden en godinnen overgenomen en aan het pantheon toegevoegd, zoals de burchtgodin Juno (werd Uni) en de moedergodin Minerva (werd Menrva).

Rechts: Etruskische oppergod Tinia (bronzen beeld).

Hoofdgod was Tinia, die later werd gelijkgesteld met - en even in de plaats kwam van - oppergod Jupiter. Mogelijk was hij van oorsprong een stormgod uit Klein-Azië (Turkije), aan wie de Etrusken zich vasthielden.

Een oosterse oorsprong is ook toe te wijzen aan de combinatie van politieke en godsdienstige macht, die bij de Etrusken in de handen van de koningen lag, iets wat zeer zeker niet van de Grieken was overgenomen.

Etruskische goddelijke drie-eenheid

Net als Jupiter en Zeus heerste ook Tinia over de andere goden. Hij was gehuwd met Uni (Juno), de godin van de hekserij. Samen met haar en met Menrva (Minerva), godin van de wijsheid en de kunsten, vormden zij de heilige drie-eenheid van het Etruskische geloof.

Links: v.l.n.r. Menrva, Tinia en Uni, met de aan hen gewijde dieren.

Tinia was onder andere heerser van de hemel, god van de storm en bewaker van de grenzen. Hij had dan ook veel symbolen, waaronder een speer en een scepter. Het domein van Tinia lag volgens de Etruskische overlevering vooral in het noorden. En hoewel hij regeerde over stormen en bliksems, werd Tinia vooral gezien als een goedaardige, beschermende god.

Omdat veel van de verhalen van de Etruskische godenwereld werd overgenomen in die van de Romeinen en daar als het ware mee versmolt, is er verder weinig bekend over de Etrusken en hun oorspronkelijke godenrijk.

Etruskisch ritueel: hoe voorspel je de toorn van de goden?

Hoezeer zij de godenwereld ook in ere hielden, de Etrusken bleven als de dood voor de toorn van de goden. Ook was er de vrees om afhankelijk te worden van de goden en/of de demonen. Daarom werd het onderzoeken, ontdekken en van te voren weten van wat de goden nu eigenlijk van de mensen verwachten en wilden, een zeer belangrijke bezigheid. De Etrusken kenden daarvoor vreemde rituelen, waarbij een vogel of een lever van een dier werden ontleed en geschouwd, om er de wil van de goden uit te halen en eventuele toekomstige gebeurtenissen mee te kunnen voorspellen.

Leverschouw

De Etrusken hadden een strak omlijnd beeld van hetgeen er in een lever tijdens de schouw te zien kon zijn; fantasievolle verhalen ophangen was daarbij uit den boze.

In 1877 werd bij toeval een Etruskisch gestileerd bronzen model van een schapenlever gevonden bij Gossolengo in de provincie Piacenza, Italië. De vlakke zijde van het model is voorzien van een indeling in segmenten, waarbinnen weer Etruskische inscripties zijn aangebracht. Deze inscripties tonen alle namen van goden en andere personages uit de Etruskische mythologie. De indeling lijkt te maken te hebben met de Etruskische indeling van de hemel in verschillende segmenten, waar de specifieke godheden zouden wonen. De bronzen lever lijkt daarom een Etruskisch instructiemodel te zijn geweest voor de leverschouwende priesters, de zogenaamde haruspices.

Etruskische invloed op de Romeinen

De Etruskische invloed op Rome was groot en bleef nog lang op veel terreinen doorwerken. Dit kwam onder meer, omdat vele Etrusken zich met de Romeinen hadden vermengd. Veel belangrijke Romeinse families waren bijvoorbeeld van oorsprong Etruskisch. Verder bleven veel gebruiken of procedures van de Etrusken (onbewust, ongemerkt of ongewild) nog lange tijd in het dagelijks leven bestaan, op zowel politiek, cultureel als religieus gebied. Een voorbeeld daarvan is vooral de leverschouw, die nog eeuwenlang volgens de strikte Etruskische regels werd uitgeoefend. De plechtige wijding van steden, tempels en altaren is mogelijk eveneens terug te wijzen op de Etrusken.

Verteld door: